اختصاصی/ مجیدپورشکر_ مبایعه‌نامه به دلیل ماهیت ساده و قابلیت اجرایی سریع، یکی از اسناد رایج برای نقل‌وانتقال املاک محسوب می‌شود. اما همین سادگی می‌تواند به ابزاری برای سوءاستفاده در معاملات ملکی تبدیل شود. بسیاری از کلاهبرداران با بهره‌گیری از عدم آگاهی حقوقی طرفین، اقدام به تنظیم مبایعه‌نامه‌های جعلی یا معیوب می‌کنند که در نهایت به تضییع حقوق خریدار یا فروشنده منجر می‌شود. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف این موضوع می‌پردازد و توصیه‌های عملی برای جلوگیری از این مخاطرات ارائه می‌کند.
۱. مخاطرات حقوقی در مبایعه‌نامه‌ها
الف) عدم احراز هویت دقیق طرفین
یکی از مهم‌ترین زمینه‌های سوءاستفاده در تنظیم مبایعه‌نامه، ارائه مدارک هویتی جعلی است. فروشنده یا خریدار می‌تواند با استفاده از اسناد جعلی، معامله‌ای را منعقد کرده و پس از دریافت ثمن یا تحویل ملک، ناپدید شود.
ب) عدم شفافیت در مالکیت ملک
یکی دیگر از مشکلات رایج، عدم بررسی وضعیت حقوقی ملک است. ممکن است ملک در رهن بانک باشد، توقیف قضایی شده باشد، یا مالکیت آن در حال نزاع باشد. در این موارد، تنظیم مبایعه‌نامه بدون استعلام از دفاتر اسناد رسمی یا سامانه ثبت اسناد، به خسارات جبران‌ناپذیری منجر می‌شود.
ج) استفاده از شروط مبهم یا ناقص
وجود شروط مبهم در مبایعه‌نامه، مانند عدم تعیین دقیق زمان تحویل ملک یا شرایط فسخ، می‌تواند به اختلافات جدی میان طرفین منجر شود.
۲. شیوه‌های رایج کلاهبرداری از طریق مبایعه‌نامه
الف) فروش یک ملک به چند نفر
یکی از روش‌های متداول کلاهبرداری، فروش همزمان یک ملک به چند نفر با تنظیم مبایعه‌نامه‌های جداگانه است. این موضوع به دلیل عدم ثبت مبایعه‌نامه در دفاتر رسمی و نبود سیستم شفاف‌سازی معاملات رخ می‌دهد.
ب) جعل امضای طرفین یا شاهدان
جعل امضای طرفین در مبایعه‌نامه و ارائه آن به دادگاه به‌عنوان سند معتبر، از دیگر شیوه‌های سوءاستفاده است.
ج) فروش املاک مشاعی بدون رضایت سایر شرکا
در املاک مشاعی، فروش بدون رضایت دیگر مالکان می‌تواند به بطلان قرارداد و ورود خسارت به خریدار منجر شود.
د) مبایعه‌نامه‌های مشروط
در برخی موارد، فروشنده با تعیین شروط غیرمنطقی و سخت‌گیرانه، راه فسخ یک‌طرفه قرارداد را برای خود باز می‌گذارد.
۳. الزامات قانونی و راهکارهای پیشگیری
الف) استعلام از وضعیت ملک
پیش از تنظیم مبایعه‌نامه، باید از وضعیت حقوقی ملک استعلام شود. سامانه ثبت اسناد رسمی و دفاتر املاک می‌توانند اطلاعاتی درباره مالکیت، رهن یا توقیف ملک ارائه دهند.
ب) ثبت مبایعه‌نامه در دفاتر اسناد رسمی
ثبت مبایعه‌نامه در دفاتر اسناد رسمی یا سامانه کد رهگیری می‌تواند از فروش‌های تکراری جلوگیری کند و امنیت معامله را افزایش دهد.
ج) احراز هویت و اهلیت طرفین
دفاتر املاک و مشاوران حقوقی باید مدارک هویتی و اسناد مالکیت طرفین را به‌دقت بررسی کنند.
د) درج شروط کامل و شفاف
شروط مبایعه‌نامه باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که امکان سوءبرداشت را کاهش دهد. برای مثال:
1. تعیین زمان دقیق برای تحویل ملک و تنظیم سند.
2. درج وجه التزام سنگین در صورت تخلف از شروط قرارداد.
3. پیش‌بینی شرایط فسخ به نفع هر دو طرف.
ه) حضور وکلای متخصص در تنظیم قرارداد
حضور یک وکیل متخصص در معاملات ملکی می‌تواند از بسیاری از مخاطرات جلوگیری کند.
۴. موارد ویژه در پیشگیری از سوءاستفاده
الف) معاملات وراثی
در معاملات وراثی، باید گواهی انحصار وراثت و رضایت‌نامه کتبی همه وراث اخذ شود.
ب) معاملات اقساطی
در بیع اقساطی، باید زمان‌بندی پرداخت اقساط و ضمانت‌های اجرایی به‌طور شفاف در قرارداد درج شود.
ج) املاک مشاعی
فروش املاک مشاعی بدون رضایت همه شرکا امکان‌پذیر نیست. تنظیم قرارداد باید با حضور تمام مالکان انجام شود.
نتیجه‌گیری
مبایعه‌نامه به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم حقوقی، باید با دقت و دانش کافی تنظیم شود. خلأهای قانونی و عدم آگاهی حقوقی طرفین می‌تواند این سند را به ابزاری برای تضییع حقوق یا کلاهبرداری تبدیل کند. پیشنهاد می‌شود برای افزایش امنیت معاملات، ثبت مبایعه‌نامه در سامانه‌های رسمی اجباری شود و طرفین پیش از هرگونه اقدام، از یک مشاور حقوقی متخصص ملکی بهره‌مند شوند.
